Khám phá 4 nước Á Đông nổi tiếng với nghệ thuật gốm sứ thủ công
Gốm sứ đã đóng một vai trò không thể phủ nhận trong văn hóa, truyền thống và nghệ thuật từ thời cổ đại cho đến ngày nay, trải rộng trên nhiều quốc gia trên toàn thế giới. Đặc biệt, bốn quốc gia Đông Á - Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc - đều có truyền thống gốm sứ nổi bật. Hãy cùng CHUS khám phá sự đa dạng và hấp dẫn của môn nghệ thuật này nhé!
Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc - mỗi nước có truyền thống gốm sứ phong phú
1. Gốm sứ Việt Nam
Một cái nhìn thoáng qua về gốm sứ Việt Nam cổ đại và đương đại
Gốm sứ Việt Nam có lịch sử lâu đời hàng nghìn năm, trong đó có một thời kỳ quan trọng trước thời kỳ thống trị của Trung Quốc được chứng minh bằng những phát hiện khảo cổ.
Nhiều sản phẩm gốm sứ Việt Nam, sau thời kỳ ảnh hưởng của Trung Quốc, chịu ảnh hưởng nặng nề của gốm sứ Trung Quốc nhưng sau đó phát triển mang những nét đặc trưng riêng của Việt Nam.
Các nghệ nhân gốm sứ Việt Nam pha trộn các yếu tố bản địa Việt Nam với ảnh hưởng của Trung Quốc. Họ cũng thử nghiệm phong cách riêng của mình và tích hợp những nét đặc trưng từ nhiều nền văn hóa khác nhau như Campuchia, Ấn Độ và Champa.
Điểm nổi bật của gốm sứ Việt Nam:
Gốm sứ Bát Tràng:
Gốm Bát Tràng được sản xuất tại làng Bát Tràng, với lò nung sớm nhất được ghi nhận từ năm 1352. Nằm trong vùng giàu đất sét thích hợp để sản xuất đồ gốm tinh xảo.
Lịch sử sản xuất gốm sứ ở làng có từ thế kỷ 14 và liên tục là sản phẩm phổ biến và được buôn bán rộng rãi bởi các thương nhân địa phương và thương nhân châu Âu trên khắp Đông Nam Á và Viễn Đông. Ngày nay, Bát Tràng tiếp tục sản xuất nhiều mặt hàng gốm sứ không chỉ cho thị trường trong nước mà còn xuất khẩu sang Nhật Bản, một trong những thị trường gốm sứ quan trọng của Việt Nam.
Gốm sứ đắm tàu ở Hội An:
Năm 1983, một vụ đắm tàu được phát hiện gần Cù Lao Chàm. Đến cuối những năm 1990, hiện vật trên tàu đã được trục vớt. Hoạt động trục vớt kéo dài 4 năm và tiêu tốn 14 triệu USD vào thời điểm đó.
Đồ gốm sứ trên tàu có niên đại từ giữa đến cuối thế kỷ 15, có nguồn gốc từ miền Bắc, với các lò gốm ở Hải Dương, nổi bật là gốm Chu Đậu nổi tiếng. Tuy nhiên, cuộc khai quật ở khu vực chỉ phát hiện tàn tích của các lò nung cổ vì gốm sứ thành phẩm đã được xuất khẩu từ Việt Nam đến những vùng đất xa xôi. Điều này cho thấy ngành gốm sứ và thương mại ở Việt Nam cổ đại rất phát triển.
Gốm Chu Đậu:
Gốm Chu Đậu hay còn gọi là gốm Chu Đậu hay gốm sứ trắng xanh Việt Nam, là loại gốm sứ truyền thống của Việt Nam được sản xuất tại các làng Chu Đậu và Mỹ Xá, nay thuộc tỉnh Hải Dương.
Làng gốm Chu Đậu được cho là hình thành từ thế kỷ 13, đạt đến đỉnh cao vào thế kỷ 16 trước khi suy tàn và biến mất vào thế kỷ 17. Có rất ít tài liệu được biết đến liên quan đến gốm sứ trong lĩnh vực này.
Vì vậy, gốm Chu Đậu của Việt Nam tương đối ít được biết đến cho đến khi xảy ra sự việc liên quan đến ông Makoto Anabuki, nhà ngoại giao Nhật Bản ở Tokyo, người điều tra nguồn gốc chiếc bình gốm sứ xanh trắng tại Bảo tàng Topkapi ở Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ) như ông nghi ngờ. Tiếng Việt chứ không phải tiếng Trung. Sự việc này đã dẫn đến việc khảo sát, khai quật tàu đắm ngoài khơi Cù Lao Chàm (Quảng Nam). (Nguồn: Báo Tuổi Trẻ).
Sự việc này gây được sự chú ý đáng kể bởi trước đó, người ta cho rằng gốm Chu Đậu là hiện vật vô giá được trưng bày trong các bảo tàng trên toàn thế giới, từ Philippines, Indonesia, Hà Lan... đều là gốm sứ Trung Quốc. Sau đó, hàng loạt hoạt động khảo cổ, nghiên cứu được tiến hành nhằm “hồi sinh” gốm Chu Đậu.
Sau nhiều thế kỷ vắng bóng, gốm Chu Đậu đang dần quay trở lại thị trường trong nước và quốc tế. Kể từ khi lô sản phẩm gốm Chu Đậu đầu tiên rời lò vào năm 2003, các sản phẩm này đã được xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới, bên cạnh sự hồi sinh ở thị trường nội địa.
Gốm Chăm:
Nghề gốm Chăm của tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận vừa được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ cấp bách. Đồ gốm được tạo hình hoàn toàn bằng tay mà không cần sử dụng bánh xe gốm.
Gốm sứ Việt Nam tiếp tục phát triển ổn định và mạnh mẽ, tiếp nối, kế thừa và phát huy kỹ thuật làm gốm truyền thống của cha ông.
2. Gốm sứ Trung Quốc
Đôi nét về gốm sứ Trung Hoa:
Gốm sứ Trung Quốc đã trải qua quá trình phát triển không ngừng từ thời tiền sử cho đến ngày nay. Gốm sứ là một trong những loại hình nghệ thuật quan trọng nhất ở Trung Quốc và có ảnh hưởng toàn cầu. Vì vậy, gốm sứ “Trung Quốc” đã dẫn đến cái tên thay thế “china” do người Anh đặt.
Kỹ thuật làm gốm phát triển sớm từ thời kỳ đồ đá mới. Gốm sứ Trung Quốc rất đa dạng về chức năng và kỹ thuật, từ vật liệu xây dựng như gạch ngói đến gốm thủ công nung trong lò chuyên dụng, và đặc biệt là đồ sứ Trung Quốc chất lượng cao phục vụ triều đình và xuất khẩu sang châu Âu.
Các thời kỳ quan trọng trong lịch sử gốm sứ Trung Quốc bao gồm các triều đại Đường, Tống, Nguyên, Minh và Thanh.
Một số loại gốm sứ Trung Quốc nổi tiếng:
Guanware hay Kuanware: Đây là một trong “Năm lò nung lớn” nổi tiếng có nguồn gốc từ Biên Kinh, nay thuộc tỉnh Hà Nam, Trung Quốc.
Jun Ware: Cũng là một trong Ngũ Đại Lò nung. Loại gốm này có màu sắc từ đỏ da trời đến xanh lam, từ màu đất son đến màu tím.
Đồ sứ trắng xanh: Được coi là sản phẩm kế thừa, đạt đến đỉnh cao vào thời Minh – Thanh, là một trong những loại gốm sứ cao cấp và đắt tiền nhất thời bấy giờ.
Ngày nay, gốm sứ Trung Quốc rất đa dạng về mẫu mã và chất lượng, kể cả sản xuất ở quy mô công nghiệp với máy móc hiện đại. Với nhiều lựa chọn về mẫu mã và giá cả phải chăng, sản phẩm này phục vụ được nhu cầu đa dạng của người dùng. Hoa văn, họa tiết trên sản phẩm được trang trí tinh tế và ý nghĩa. Lớp men trang trí cao cấp làm tăng vẻ đẹp thẩm mỹ cho sản phẩm.
3. Gốm sứ Nhật Bản
Giới thiệu về gốm sứ Nhật Bản:
Gốm sứ Nhật Bản là một trong những nghề thủ công mỹ nghệ lâu đời nhất ở đất nước mặt trời mọc. Đồ gốm Nhật Bản có nguồn gốc từ thời kỳ đồ đá mới. Lò gốm sản xuất các loại sản phẩm từ đất sét, gốm, sứ, gốm tráng men, sứ trắng, sứ xanh.
Đặc biệt, đồ gốm từ thời Jomon (10.500-300 TCN) được sản xuất từ rất sớm khiến Nhật Bản trở thành một trong những quốc gia có truyền thống gốm sứ lâu đời nhất thế giới. Gốm sứ đóng một vai trò quan trọng trong văn hóa Nhật Bản, tiếp tục hiện diện hàng ngày trong văn hóa trà đạo - một yếu tố thiết yếu của Nhật Bản, cả trong văn hóa đại chúng truyền thống và hiện đại.
Một số loại gốm sứ Nhật Bản:
Đồ gốm Jomon: Theo một số bằng chứng khảo cổ học, gốm Jomon được coi là có những bình gốm sớm nhất trên thế giới vào khoảng thiên niên kỷ 14 trước Công nguyên.
Gốm sứ Mikawachi: Nổi tiếng với men trắng xanh coban, thường có màu xanh nhạt để nhấn mạnh hình dáng chi tiết và màu trắng tinh tế. Gốm sứ Mikawachi được làm từ các hạt mịn hơn nhiều so với hầu hết các loại gốm sứ Nhật Bản, cho phép tạo ra các chi tiết nhỏ, phức tạp và phức tạp.
Raku Ware: Đồ Raku được sử dụng trong các nghi lễ trà đạo của Nhật Bản. Đây là loại gốm sứ truyền thống nổi tiếng khắp thế giới bởi vẻ đẹp mộc mạc và truyền thống.
4. Gốm sứ Hàn Quốc
Tổng quan về gốm sứ Hàn Quốc:
Lịch sử gốm sứ ở vùng này bắt đầu từ đồ gốm đất nung lâu đời nhất từ khoảng 8000 năm trước Công nguyên. Trong suốt lịch sử, bán đảo Triều Tiên luôn là trung tâm sôi động của các tài năng và nghệ thuật gốm sứ sáng tạo. Thời kỳ đầu ổn định và hòa bình lâu dài đã tạo điều kiện cho các nghề thủ công phát triển vượt bậc.
Vào cuối thế kỷ 16, trong cuộc xâm lược của Nhật Bản vào vùng đất ngày nay là Hàn Quốc (lúc đó là Joseon), nhiều nghệ nhân gốm sứ tài năng của Hàn Quốc đã bị bắt và đưa đến Nhật Bản. Như vậy, gốm sứ Hàn Quốc đã có ảnh hưởng và kế thừa tinh hoa gốm sứ Hàn Quốc thời bấy giờ.
Một số loại gốm sứ Hàn Quốc theo tên gọi và thời kỳ:
Gốm sứ thời Mumun: Tương đương với thời đại đồ đồng, có hình dáng cơ bản và được nung từ đất sét, màu nâu đặc trưng của đất sét nung.
Gốm Shilla và Shilla muộn: Đặc trưng bởi kiểu dáng có chân đứng.
Gốm sứ Goryeo: Các tác phẩm thời kỳ này được coi là đồ gốm tốt nhất trong lịch sử gốm sứ Hàn Quốc.
Gốm sứ trắng Baekja: Có nguồn gốc từ thời Joseon, với màu sắc chủ đạo là trắng hoặc ngà. Gốm sứ Baekja có hình dáng mềm mại, tinh tế, lớp men trắng mỏng được ví như sự tinh khiết của mặt trăng.
Mối liên hệ giữa gốm sứ các nước Đông Á
Trong văn hóa nghệ thuật của bốn nước Đông Á, gốm sứ đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Không chỉ là một loại hình nghệ thuật trang trí, gốm sứ còn là một phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của người dân vùng này. Sự kết nối chặt chẽ và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các nền văn hóa gốm sứ Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và Việt Nam đã tạo nên một cảnh quan độc đáo.
Sự khéo léo tinh xảo, tỉ mỉ trong từng chi tiết và tôn trọng văn hóa truyền thống là những nét chung của gốm sứ bốn nước này. Tuy nhiên, đồng thời, mỗi quốc gia cũng có những nét đặc trưng riêng, từ phong cách trang trí, màu sắc cho đến kỹ thuật nung và hình thức sản phẩm.
Tạm kết
Chúng tôi hy vọng qua bài viết này các bạn sẽ hiểu sâu hơn về mối liên hệ, ảnh hưởng của gốm sứ trong văn hóa nghệ thuật các nước Đông Á cũng như sự độc đáo, đa dạng của nghệ thuật gốm sứ ở mỗi nơi.
Nếu bạn đang tìm kiếm đồ gốm sứ Việt Nam chất lượng thì CHUS là một nơi đáng để ghé thăm.
