Gốm sứ men lam: Nét đẹp tinh túy từ đất trời

Nếu Trung Quốc nổi tiếng với sứ Thanh Hoa thì ở Việt Nam ta có lại có gốm men lam. Gốm men lam với các sản phẩm được trang trí bằng hoa văn màu lam, là một phần không thể thiếu trong nghệ thuật gốm Việt Nam. Chủ yếu sử dụng oxide cobalt để tạo màu sắc, men lam một trong những dòng men lâu đời và đặc trưng nhất của gốm sứ Việt Nam. Sản phẩm gốm men lam ngày nay vẫn tiếp tục được sản xuất tại các khu vực nổi tiếng như Bát Tràng, Chu Đậu, Móng Cái, Lái Thiêu và nhiều lò gốm khác trên khắp Việt Nam. Hãy cùng Chus khám phá sự tinh tế và độc đáo của dòng men này trong nghệ thuật gốm truyền thống nhé!

Lịch sử lâu đời của gốm men lam 

Làng nghề gốm sứ Bát Tràng nổi tiếng với lịch sử hơn 500 năm phát triển, sở hữu 5 dòng men đặc trưng: men lam, nâu, trắng ngà, xanh rêu và men rạn. Mỗi thời kỳ, gốm sứ Bát Tràng mang những dấu ấn riêng biệt, trong đó men lam là dòng men lâu đời nhất và phổ biến nhất.

Có thể xem men lam là con cả của gốm sứ Bát Tráng, vì các sản phẩm men lam đã xuất hiện vào khoảng thế kỷ 14. Men lam có màu xanh đặc trưng, được tạo ra từ hỗn hợp men gốm và oxit coban. Kỹ thuật vẽ men lam cũng xuất hiện từ khoảng thế kỷ XIV và được ứng dụng phổ biến tại làng nghề gốm sứ Bát Tràng.

Kỹ thuật chế tác men lam

Điểm đặc biệt của men lam Bát Tràng là không để trần như men nâu mà được phủ lớp men trắng bóng bên ngoài, tạo độ sáng bóng và mịn màng. Men lam có nhiều sắc độ từ xanh chì đến xanh sẫm, xanh đen, mang đến sự đa dạng và phong phú cho các sản phẩm gốm sứ. Nguyên liệu tạo nên men lam bao gồm cao lanh, trường trách, hạ triệu và các loại đá nhiều màu sắc được nghiền nhỏ liên tục trong 70-80 tiếng. Sau khi trải qua quá trình nung ở nhiệt độ cao từ 1200 - 1300 độ C, men lam trở nên cứng cáp, sáng bóng và bền màu theo thời gian.

Tiếp theo, những nghệ nhân Bát Tràng sử dụng bút lông để vẽ lên các sản phẩm gốm sứ men lam. Những họa tiết và hoa văn thường được chọn là những hình ảnh phong cảnh, hoa lá, rồng phượng,... được thể hiện một cách phóng khoáng, tự do, mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam.

Công thức pha chế men lam và kỹ thuật vẽ men lam là bí quyết gia truyền của các nghệ nhân Bát Tràng. Nhờ được lưu giữ và truyền đời qua nhiều thế hệ, men lam Bát Tràng luôn giữ được nét đẹp độc đáo và tinh túy, góp phần tạo nên thương hiệu gốm sứ Bát Tràng nổi tiếng khắp năm châu.

Chất liệu độc đáo và an toàn

Khác với men rạn, men lam là men sinh học được chiết xuất từ vi khuẩn lactobacillus plantarum. Men lam không chỉ dùng để bảo quản, chế biến và tăng giá trị dinh dưỡng cho thực phẩm, đặc biệt là rau quả và thịt cá, mà còn an toàn cho sức khỏe người sử dụng. Men lam có khả năng ức chế vi khuẩn gây hại, giảm lượng đường và tinh bột trong thực phẩm, đồng thời tạo ra các chất chống oxy hóa, vitamin và enzyme có lợi cho sức khỏe. Nhờ vậy, thực phẩm được bảo quản tốt hơn, giữ nguyên hương vị, màu sắc và độ giòn tự nhiên. Vì vậy, gốm sứ men lam được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất đồ gia dụng như chén, bát, hũ đựng dưa muối, kim chi, nước mắm, nước tương, rượu, bánh mì, sữa chua, phô mai,...

Ưu điểm vượt trội của gốm sứ men lam:

Đậm dấu ấn văn hóa:

Gốm sứ men lam Bát Tràng gây ấn tượng mạnh mẽ với vẻ đẹp mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Họa tiết hoa văn tinh xảo được vẽ tay bởi các nghệ nhân tài hoa, giàu kinh nghiệm, thể hiện sự sáng tạo và tâm huyết của người thợ lành nghề.

Vẻ đẹp trang trọng, hoài cổ và tính tâm linh:

Men lam mang sắc xanh cổ điển với nhiều sắc thái khác nhau, kết hợp hài hòa với lớp men trắng bóng bên ngoài tạo nên sự sang trọng và tinh tế. Họa tiết hoa văn trên men lam không chỉ đẹp mắt mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, tượng trưng cho sự may mắn, trường tồn và vĩnh cửu.

Chất lượng cao cấp, an toàn cho người dùng:

Gốm sứ men lam Bát Tràng được làm từ nguyên liệu cao cấp, trải qua quá trình chọn đất, tinh tạo và nung đốt tỉ mỉ, đảm bảo độ bền chắc, chịu nhiệt tốt, an toàn cho sức khỏe người sử dụng.

Đa dạng kiểu dáng, màu sắc và giá thành hợp lý:

Gốm sứ men lam Bát Tràng có nhiều kiểu dáng, màu sắc phong phú, đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng. Mức giá hợp lý, phù hợp với túi tiền của đại đa số người tiêu dùng.

Lời kết

Gốm men lam không chỉ là biểu tượng quý báu của văn hóa và nghệ thuật Việt Nam mà còn là một phần không thể thiếu của di sản lịch sử và tâm linh của đất nước. Ngày nay, gốm men lam vẫn là một trong những loại gốm được ưa chuộng trong cộng đồng người tiêu dùng gốm sứ. Đặc biệt, các sản phẩm gốm men lam Bát Tràng vẫn giữ được vẻ đẹp và tinh thần của gốm men lam truyền thống từ thời xa xưa. Đó là sự kết hợp tinh tế của nghệ thuật và kỹ thuật, được chất lọc qua nhiều thế hệ thợ làm gốm men lam.

Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích. Hãy đồng hành cùng CHUS để khám phá thêm về thế giới đa dạng và phong phú của gốm men lam nói riêng cũng như gốm Việt Nam nói chung nhé.