Ý nghĩa ngày Tết Trung Thu trong văn hóa người Việt Nam

Tết Trung Thu hay còn được gọi là Tết Đoàn Viên, là một trong những ngày lễ truyền thống mang đậm nét văn hóa đặc sắc của người Việt. Mỗi khi ánh trăng rằm tháng Tám soi sáng khắp làng quê, đó cũng là thời điểm mà những ký ức, truyền thống và cảm xúc lâu đời được tái hiện đầy sinh động trong lòng người Việt. Hãy cùng Chus khám phá ý nghĩa ngày Tết Trung thu trong bài viết này, để xem vì sao đây lại là ngày lễ được người Việt mong chờ nhé!

Tết Trung thu là gì? Trung thu ngày mấy?

Tết Trung thu theo âm lịch diễn ra vào ngày Rằm tháng 8 mỗi năm, tức là vào giữa mùa thu, khi trăng tròn và sáng nhất. Vào ngày này, trăng tròn trở thành biểu tượng của sự đoàn viên, viên mãn, trọn vẹn. Đây cũng là lý do tại sao Tết Trung thu còn được gọi là "Tết Đoàn viên", với mong muốn mọi người trong gia đình được cùng nhau hội tụ, sum vầy dưới ánh trăng rằm ấm áp.

Trong tâm thức người Việt, ý nghĩa ngày Tết Trung thu không những dành cho trẻ em vui trăng, mà cũng là dịp để người lớn thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm thông qua những món quà và các hoạt động vui chơi. Các em nhỏ luôn mong chờ Trung thu, không chỉ vì những chiếc bánh nướng, bánh dẻo ngọt ngào mà còn vì những món đồ chơi truyền thống như đèn ông sao, đèn cá chép, đèn kéo quân, mặt nạ và những trò chơi dân gian thú vị. Không khí rộn ràng, ngập tràn sắc màu của đèn lồng, tiếng trống múa lân vang lên khắp phố phường, tạo nên một bức tranh sống động, ấm cúng và đầy niềm vui.

Năm 2024, Tết Trung thu sẽ rơi vào ngày 15 tháng 8 âm lịch, tức là ngày 17 tháng 9 dương lịch. Đây hứa hẹn sẽ là dịp đặc biệt để mọi gia đình Việt Nam cùng nhau đón chào một mùa lễ hội tràn đầy tình thân, tiếng cười và những ước vọng mới.

Nguồn gốc Tết Trung thu ở Việt Nam

Tết Trung Thu có nguồn gốc bắt đầu từ văn hóa Trung Quốc hơn 3000 năm trước và nó đã trở thành một phần quan trọng trong văn hóa truyền thống của người Việt từ rất lâu đời.

Theo sách "Việt Nam phong tục" của Phan Kế Bính, Tết Trung thu còn được gọi là Tết của trẻ em, gắn liền với tục treo đèn và bày cỗ, một truyền thống có thể bắt nguồn từ thời vua Đường Minh Hoàng ở Trung Quốc. Vào dịp sinh nhật của nhà vua, cả nước treo đèn, kết hoa, và dần dần trở thành một phong tục lan truyền sang Việt Nam, chịu ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa.

Tục rước đèn, theo cụ Phan Kế Bính, được cho là bắt nguồn từ đời Tống, khi Bao Công đã giúp dân chế ra đèn hình cá chép để xua đuổi yêu tinh. Tuy nhiên, cụ cũng thừa nhận rằng câu chuyện này mang tính huyền thoại và khó kiểm chứng.

Trong sách "Hội hè lễ tết của người Việt" của Nguyễn Văn Huyên, Tết Trung thu gắn liền với một huyền thoại khác về vua Đường Minh Hoàng được một đạo sĩ mời lên cung trăng dạo chơi trong đêm rằm tháng Tám. Ở đó, nhà vua đã chứng kiến cảnh sắc thần tiên và những thiếu nữ múa hát, từ đó bắt nguồn ý tưởng tổ chức lễ hội múa hát vào dịp Trung thu.

Sách "Bắc Kỳ tạp lục" của Henri-Emmanuel Souvignet xuất bản năm 1903 ghi nhận rằng vào ngày Rằm tháng Tám âm lịch, người Việt có truyền thống làm và ăn bánh Trung thu, một biểu tượng quan trọng của ngày lễ.

Thậm chí, trong "Việt Nam Văn Minh Sử" của Lê Văn Siêu, các hình ảnh trên trống đồng Ngọc Lũ, thuộc văn hóa Đông Sơn cách đây hơn 2.500 năm, cũng thể hiện những nghi lễ liên quan đến hội hè vào tháng Tám âm lịch, trùng hợp với thời điểm diễn ra Tết Trung thu ngày nay.

Ý nghĩa ngày Tết Trung thu

Tết Trung thu diễn ra vào thời điểm mùa vụ kết thúc, khi người nông dân bớt bận rộn và các sản vật thu hoạch trở nên dồi dào. Không chỉ là một lễ hội dành cho trẻ em, Tết Trung thu còn mang nhiều ý nghĩa đối với các tầng lớp xã hội khác nhau. Đối với nông dân, ý nghĩa ngày Tết Trung thu là thời điểm đoán định mùa vụ tiếp theo, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Với giới quan lại và học trò, Trung thu biểu trưng cho ước nguyện thành đạt, thăng tiến trong xã hội và triều đình. Đặc biệt là khi những biểu tượng như cá chép, cóc vàng và ông tiến sĩ xuất hiện trong các đồ chơi hay trên mâm cỗ.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Huyên, Tết Trung thu còn được xem như một "Tết dạm hỏi," khi nam nữ gặp gỡ, hát đối, và nhiều đôi đã nên duyên từ những cuộc gặp gỡ này. Bên cạnh đó, dịp lễ này cũng mang tính tiên đoán, dựa vào hình dáng và màu sắc của trăng để đoán định vận mệnh quốc gia, mùa màng.

Với trẻ em, ý nghĩa ngày Tết trung thu là dịp để vui chơi, rước đèn, múa lân, phá cỗ, được tặng bánh kẹo và đồ chơi. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Trung thu còn trùng với mùa tựu trường, mang thêm ý nghĩa gửi gắm mong muốn học hành thành tài từ cha mẹ đến con trẻ.

Tết Trung thu trong tâm hồn người Việt hiện đại

Dù cuộc sống hiện đại đã thay đổi nhiều, nhưng ý nghĩa của Tết Trung Thu vẫn được người Việt trân trọng và gìn giữ. Những ánh đèn lồng truyền thống vẫn tiếp tục thắp sáng, những mâm cỗ vẫn được chuẩn bị chu đáo, và những câu chuyện cổ tích về chú Cuội, chị Hằng vẫn được kể lại với niềm say mê không kém gì ngày xưa.

Ngày nay, ngoài những hoạt động truyền thống, Tết Trung thu còn được tổ chức với nhiều hình thức hiện đại, thu hút đông đảo người dân tham gia. Tại các thành phố lớn, những lễ hội rước đèn, múa lân, các hoạt động vui chơi giải trí dành cho trẻ em được tổ chức quy mô, không chỉ mang lại niềm vui cho các em nhỏ mà còn tạo ra không gian gắn kết cộng đồng. Điều này cho thấy rằng, dù thời gian có thay đổi, nhưng giá trị cốt lõi của ý nghĩa ngày Tết Trung thu vẫn luôn được giữ vững: đó là tình thân, sự đoàn kết và niềm tin vào một tương lai tươi sáng.

Lời kết

Không ai có thể phủ nhận ý nghĩa ngày Tết Trung thu trong trái tim của mỗi người con đất Việt. Dù ở bất cứ đâu, dù cuộc sống có thay đổi như thế nào, ánh trăng rằm sáng tỏ trong đêm Trung thu vẫn luôn nhắc nhở mỗi người về những giá trị tốt đẹp đã được truyền từ đời này sang đời khác, về tình cảm gia đình, tình yêu quê hương và niềm tin vào một tương lai tươi sáng, tròn đầy như vầng trăng.