Khám phá sự sang trọng và cao cấp của cốc sứ Bát Tràng

Những chiếc cốc sứ Bát Tràng, qua bàn tay tài hoa của các nghệ nhân đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp, không chỉ toát lên vẻ sang trọng, cao cấp mà còn chứa đựng cả một kho tàng văn hóa và lịch sử của dân tộc. Hãy cùng Chus khám phá những điểm đặc biệt, cùng giá trị vượt thời gian của cốc sứ Bát Tràng, để hiểu vì sao chúng luôn được coi là báu vật quý giá trong mỗi gia đình Việt.

Nguồn gốc và quy trình sản xuất cốc sứ Bát Tràng

Theo Đại Việt sử ký toàn thư và Dư địa chí của Nguyễn Trãi, làng gốm Bát Tràng đã xuất hiện từ thời kỳ Lý. Khi vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, năm dòng họ nổi tiếng về nghề gốm đã di cư đến phủ Trường Yên. Họ tìm thấy vùng đất Bạch Thổ, thuộc huyện Gia Lâm, phủ Thuận An (nay là xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội), nơi có nguồn đất sét trắng quý giá.

Những nghệ nhân đầu tiên đã hợp tác với dòng họ Nguyễn ở địa phương, mở lò gốm tại đây, từ đó khởi nguồn cho làng gốm Bát Tràng – một điểm sáng trong lịch sử gốm sứ Việt Nam, nổi tiếng với những tác phẩm tinh xảo và bền đẹp.

Quy trình sản xuất cốc sứ Bát Tràng là một nghệ thuật kết hợp giữa sự tinh tế và kỹ năng cao của người nghệ nhân.

Các bước chính bao gồm:

Chuẩn bị đất sét: Đất sét là nguyên liệu chủ yếu, được lựa chọn kỹ lưỡng, ngâm nước và sàng lọc để loại bỏ tạp chất, tạo độ mịn và độ dẻo cho đất.

Trộn đất và nước: Đất sét sau đó được trộn với nước thành hỗn hợp đồng nhất, mềm dẻo, dễ dàng để tạo hình.

Định hình sản phẩm: Nghệ nhân dùng tay hoặc khuôn mẫu để tạo hình cốc sứ, khéo léo biến những tảng đất sét vô tri thành những sản phẩm có hồn.

Sấy khô: Cốc sứ được để khô tự nhiên hoặc sấy khô để loại bỏ độ ẩm, chuẩn bị cho quá trình nung.

Nung gốm: Đây là bước quyết định chất lượng sản phẩm. Cốc sứ được nung ở nhiệt độ cao trong lò nung truyền thống, giúp đất sét trở nên cứng cáp và bền bỉ.

Sơn và trang trí: Sau khi nung, cốc sứ được sơn và trang trí với các họa tiết, hoa văn tinh xảo bằng các kỹ thuật như men rơi, men vẽ tay. Đây là lúc những nét văn hóa và nghệ thuật độc đáo của Bát Tràng được thổi hồn vào sản phẩm.

Nung lần 2 (nếu cần): Một số sản phẩm có thể được nung lại để đảm bảo màu sơn và họa tiết bám chắc, bền màu.

Hoàn thiện: Sản phẩm cuối cùng được kiểm tra kỹ lưỡng, hoàn thiện từng chi tiết nhỏ trước khi đóng gói và xuất xưởng, mang đến tay người dùng những chiếc cốc sứ Bát Tràng tuyệt đẹp, chứa đựng tinh hoa của nghề gốm truyền thống.

Lý giải sự sang trọng và cao cấp của cốc sứ Bát Tràng

1. Chất liệu cao cấp

Nguyên liệu chính để tạo ra gốm sứ Bát Tràng chính là đất sét, với hai loại đặc trưng: đất Trúc Thôn và đất Cao Lanh.

Đất Trúc Thôn:

Đất Trúc Thôn có đặc tính dẻo, khó tan trong nước, hạt mịn và màu trắng xám. Đặc biệt, đất này cũng chịu được nhiệt độ cao, giúp sản phẩm sau khi nung có độ bền vượt trội. Tuy nhiên, hàm lượng oxit sắt trong đất Trúc Thôn cao hơn, khiến sản phẩm dễ bị co ngót và không đạt được độ trắng sáng như đất Cao Lanh. Dù vậy, với bàn tay tài hoa của những người thợ gốm Bát Tràng, những sản phẩm từ đất Trúc Thôn vẫn toát lên vẻ đẹp mộc mạc, giản dị mà vô cùng độc đáo.

Đất Cao Lanh:

Đất Cao Lanh được mệnh danh là "linh hồn" của những sản phẩm gốm sứ Bát Tràng cao cấp. Đất Cao Lanh có đặc điểm tinh bở, chịu nhiệt độ cao và sau khi nung cho ra sản phẩm bền đẹp. Sản phẩm làm từ đất Cao Lanh thường có độ trắng mịn và bề mặt sáng bóng, mang lại vẻ đẹp sang trọng và tinh tế. Loại đất này thường được sử dụng trong việc sản xuất các sản phẩm gốm sứ gia dụng, sứ mỹ nghệ, sứ cách điện và sứ vệ sinh, mỗi sản phẩm đều phản ánh sự tỉ mỉ và khéo léo của người thợ gốm.

2. Kiểu dáng đa dạng

Cốc sứ Bát Tràng sở hữu một bộ sưu tập kiểu dáng phong phú, từ những chiếc cốc đơn giản, thanh lịch, dành cho những ai yêu thích sự tối giản, đến những thiết kế cầu kỳ, tinh xảo, thu hút ánh nhìn của những người đam mê nghệ thuật. 

Những chiếc cốc sứ với kiểu dáng đơn giản thường mang đến cảm giác thanh nhã, nhẹ nhàng. Chúng được thiết kế với các đường nét mềm mại, màu sắc trang nhã, phù hợp cho những không gian hiện đại, tối giản. Ngược lại, những chiếc cốc có kiểu dáng cầu kỳ, tinh xảo lại là minh chứng rõ nét cho sự tài hoa và sáng tạo không giới hạn của người thợ gốm. Các họa tiết được khắc họa tỉ mỉ, những đường nét uốn lượn, hoa văn trang trí công phu, tất cả tạo nên một bức tranh sống động trên từng bề mặt cốc. 

3. Màu sắc trang nhã

Mỗi màu sắc trên từng chiếc cốc đều mang theo mình một câu chuyện, một thông điệp. Màu trắng tinh khôi gợi lên sự thuần khiết và thanh lịch. Giữa một thế giới náo nhiệt và phức tạp, sắc trắng ấy như một luồng gió mát lành, đem lại cảm giác an yên, thanh tịnh. 

Xanh ngọc bích, một màu sắc quý phái và đầy sức sống, mang đến cho cốc sứ Bát Tràng một vẻ đẹp vừa dịu dàng vừa uyển chuyển. Nhìn vào chiếc cốc xanh ngọc, ta như lạc vào khu vườn thiên nhiên tươi đẹp, nơi những giọt sương sớm đọng lại trên từng chiếc lá, lấp lánh dưới ánh mặt trời.

Vàng kim là sắc màu của sự sang trọng và quyền quý, làm nổi bật sự cao cấp của cốc sứ Bát Tràng. Mỗi lần nhấp một ngụm trà từ chiếc cốc vàng kim, ta như được trải nghiệm một cảm giác vương giả, đầy uy nghi và thịnh vượng.

4. Trang trí tinh xảo

Từ thời kỳ đầu của thế kỷ XIV và XV, các họa tiết hoa văn chủ yếu là hoa lá, được khắc chìm với men nâu, kết hợp với việc sử dụng men lam và chạm nổi. Đây cũng là thời kỳ đánh dấu sự xuất hiện lần đầu tiên của dòng sản phẩm sử dụng men lam, mang lại vẻ đẹp độc đáo và mới lạ.

Đến thế kỷ XVI, các họa tiết hoa văn đã trở nên phong phú hơn rất nhiều, với hình ảnh rồng, cảnh sinh hoạt của con người, phong cảnh, và các loại hoa như hoa sen. Việc sử dụng men lam cũng trở nên phổ biến và điêu luyện hơn, cùng với trình độ chạm nổi đạt đến độ tinh diệu, tạo nên những chiếc cốc sứ với họa tiết rồng đắp nổi hoặc để mộc, một nét đặc trưng của gốm sứ Bát Tràng thời kỳ này.

 Thế kỷ XVII chứng kiến một sự thay đổi lớn trong kỹ thuật trang trí, khi nghệ nhân Bát Tràng chuyển từ vẽ họa tiết bằng men lam sang dùng chạm khắc và đắp nổi. Họa tiết chủ yếu vẫn là rồng, nhưng đã xuất hiện thêm nhiều hoa văn khác như nghê, hạc, bông hoa 8 cánh, bông cúc hình ô van, và chữ Vạn - Thọ kiểu chữ Hán. Đây cũng là thời kỳ ra đời của men rạn, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho các sản phẩm gốm sứ.

Sang thế kỷ XVIII, men lam dần bị thay thế hoàn toàn bằng các loại men rạn, men trắng. Kỹ thuật chạm nổi tinh xảo được sử dụng để tạo ra các họa tiết rồng, chim, cây sen, trúc, hoa lá, và sóng nước, mang đến vẻ đẹp tinh tế và trang nhã cho các sản phẩm gốm sứ Bát Tràng.

Từ thế kỷ XIX cho đến nay, việc vẽ trang trí bằng men lam đã quay trở lại và được kết hợp với nhiều dòng men khác nhau để tạo ra những sản phẩm có màu sắc đa dạng và bắt mắt. Ngoài các họa tiết truyền thống, đồ gốm sứ Bát Tràng còn được trang trí theo nhiều chủ đề dựa trên những điển tích như Ngư ông đắc lợi, mang lại sự mới mẻ và phong phú cho nghệ thuật gốm sứ truyền thống.

5. Mang đậm bản sắc văn hóa Việt

Được làm ra từ đất, nước, lửa và bàn tay khéo léo của những nghệ nhân làng gốm, mỗi chiếc cốc sứ Bát Tràng là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Họa tiết trên cốc sứ Bát Tràng không chỉ là những hình ảnh đơn thuần mà còn là những biểu tượng của sự sống và tinh thần Việt Nam. 

Qua từng lớp men, từng nét vẽ, từng chi tiết nhỏ, người thợ gốm đã thổi hồn vào từng sản phẩm, biến chúng thành những tác phẩm nghệ thuật đích thực. Mỗi chiếc cốc là một câu chuyện, một hành trình lưu giữ và lan tỏa giá trị văn hóa, kết nối quá khứ với hiện tại và tương lai. Để mỗi lần cầm trên tay một chiếc cốc sứ Bát Tràng, ta như được trở về với cội nguồn, với những giá trị bền vững và cao quý của dân tộc Việt Nam.

Lời kết

Qua từng chi tiết trang trí tinh xảo, bảng màu sắc trang nhã và đậm đà bản sắc văn hóa, những chiếc cốc sứ này đã và đang giữ vững vị trí quan trọng trong lòng mỗi người yêu nghệ thuật gốm sứ. Khám phá sự sang trọng và cao cấp của cốc sứ Bát Tràng chính là hành trình trở về với những giá trị bền vững, tinh hoa của Việt Nam, nơi mà từng sản phẩm đều chứa đựng tâm huyết và tài hoa của những con người làm nghề.

Tham khảo danh mục "Đồ Gốm" tại CHUS để chiêm ngưỡng những mẫu đồ gốm sứ tinh xảo, ấn tượng đến từ các thương hiệu đồ gốm Việt Nam uy tín.